Radyo için yazılan haber açık, net ve etkili bir dile sahip olmalı, somut bilgilere dayanmalı, olayı kısa ve özlü anlatmalıdır. Dinleyicilere yeni bilgi vermeli, haberin neden önemli olduğunu ifade etmeli ve gelecekte olabileceklere dair fikir vermelidir.
İstenen nedir?
Muhabirin radyo için yazdığı ve bir olayı en fazla bir dakika 15 saniyede anlatan haberi radyo haber programlarının en temel unsurlarından biridir.
BBC’nin diplomasi muhabiri Jonathan Marcus ilk önce ne tür bir sesli haber yazacağınıza karar vermeniz gerektiğini söylüyor. Kısa bir haber mi, yoksa biraz daha uzun, olayları bağlamına oturtan bir analiz mi olacak?
Haber, açık, net ve etkili bir dille yazılmalı ve somut bilgilere dayandırılmalıdır; olayı özlü, net ve kısaca anlatmanız gerekir. Daha uzun bir format için yazıyorsanız manevra alanınız biraz daha geniş olmakla birlikte, netlikten hiçbir zaman ödün vermemelisiniz. Her kelimeyi tartarak kullanın ve boş laf etmenin cazibesine kapılmayın.
Tabii bir de konuyu ne kadar iyi bildiğiniz meselesi var. Aşina olabilirsiniz veya daha önceden hiç işlemediğiniz bir konu olabilir.
Bir süredir izlemediğiniz bir olaysa, hafızanızı tazelemeniz ve bilgilerinizi güncel hale getirmeniz gerekir.
Bu nedenle konuyu iyi bildiğinizi düşünseniz de, araştırma yapmak önemlidir.
Haberi belli bir saate yetiştirmeniz gerekir; önünüzdeki süre ne kadar azsa, üzerinizdeki baskı da o kadar fazla olur.
Özetle, ne tür bir haber yazdığınıza karar verin. Haberin türü ne olursa olsun, BBC’nin doğruluk ve tarafsızlık ilkelerine uyması gerektiğini unutmayın.
Size ve BBC gazeteciliğine güvenilmesi, haberi kuralına uygun yazmanıza ve adil olmanıza bağlıdır.
Her şeyden önce
Söylemeye gerek yok gibi görünüyor ama işe başından başlayın – radyo için yazılan sesli haberlerin başlangıcı da ‘haberin girişi’, yani sunucu tarafından okunan bölümdür.
Giriş, kaydedilmiş sesli haberin tanıtımı niteliğindedir ve haberin temel unsurları hakkında genel bilgi içermesi gerekir.
Giriş, içine her şeyi koyabileceğiniz, esneme payı olan bir valiz gibidir; bilinmesi gereken genel unsurları içerdiği için belki de biraz daha ilginç bir noktadan anlatmaya başlamanızı sağlar.
Dinleyicilere içeriğin türü hakkında da, örneğin görgü tanığı olarak kaleme alınmış bir haber mi, yoksa biraz daha uzun ve daha çok analize yönelik bir haber mi olduğu konusunda ipucu verebilirsiniz.
Merak uyandırın (sizi neden dinlesinler?)
Bütün haberlerin giriş, gelişme ve sonuç bölümleri olmalıdır, ancak nereden ve nasıl başlayacağınız en önemlisidir; çünkü dinleyicinin ilgisini çekmeniz buna bağlıdır.
Dinleyicinin kulak kabartıp ne anlatacağınızı dinlemek istemesini sağlayacak bir şeyle başlamanız gerekir.
Örneğin, “başkan Obama için çok kötü bir haber bu” diye başlayabiliyorsanız hiç de fena bir açılış olmaz değil mi? Sözünü ettiğiniz gelişme bu şekilde tanımlanabiliyorsa bunu en başta söyleyerek dinleyicinin ilgisini çekebilirsiniz: “Neden? Neden kötü haber? Ne kadar ciddi?”
Böylece haberin tamamını dinletme şansı da artar.
Ne yapacağınızı bilin
Etkileyici bir başlangıç, sonucun da mükemmel olacağı anlamına gelmez. Haberin kurgusu zayıfsa, dinleyiciler içinde kaybolur ve kanal değiştirir.
Gazete okuyucusunun, bir şeyi anlamadığında, geri dönüp önceki paragraflara göz gezdirme imkânı vardır. Oysa radyo dinleyicisi için durum böyle değildir; haberde anlamadığı bir nokta olursa konudan tamamen kopabilir.
Bu nedenle mantıklı bir akış olması, haberi nerede ve nasıl bitireceğinizi bilmeniz gerekir. Elinizdeki süre uzun değil; bu nedenle şunları aklınızdan çıkarmayın:
• Malzemenizi sıraya koyun.
• Haberin net bir giriş, gelişme ve sonuç bölümü olsun.
• Mantıksal bir akışı olsun.
• Argümanınızı madde madde belirtin.
• Basit, akıcı bir kurgu hedefleyin.
Dil
Basit ve anlaşılır bir dille yazın.
“Dinleyicinin takılıp, argümanınızı kaybetmesine yol açacak kelimeler kullanmamalısınız.”
Bazen, teknik deyim ve dilin kullanılması kaçınılmaz olabilir. Bu gibi durumlarda, dinleyicinin kafasını karıştırmaması için kullandığınız deyimi açıklayın.
Karmaşık ifadeleri, toplumun her kesiminin anlayabileceği basit kelimelere dökün.
İşte size yardımcı olabilecek birkaç öneri:
• Uzun, dolambaçlı cümlelerden kaçının, bunlar insanın kafasını karıştırır.
• Kısa cümleleri anlamak daha kolaydır.
• Kolay dinlenebilecek bir tempo için farklı uzunlukta cümleler kullanın.
• Uzun cümleler tempoyu yavaşlatır; kısa cümleler hızlandırır.
Ağırlığını tartın
Sık sık, içi bilgi dolu da olsa, aslında dinleyiciye bir şey vermeyen haberler duyarsınız.
Örneğin, argümanın her iki yönünü de göstermek için bol istatistik kullanan bir muhabir bunlardan varılacak sonucu izah etmediğinde emeği boşa gider.
Bu tuzağa düşmeyi nasıl önlersiniz?
Bunun yollarından biri, ileri sürülen görüşleri ve bunları desteklemekte kullanılan verileri değerlendirebilmek için kendi araştırmanızı yapmaktır.
Argümanların ağırlığını tartın. Kendi kararınıza varın.
BBC diplomasi muhabiri Jonathan Marcus şöyle diyor:
Siyah mı, beyaz mı? Dinleyiciye argümanın dengesinin nerede olduğunu hissettirmek gerektiği kanısındayım.
Değerlendirme yapmanın, kişisel görüşünüzü ifade etmekle aynı olmadığını unutmayın.
Değerlendirmeler, durumdan hoşlanıp hoşlanmadığınızı söylemek anlamına gelmez. Elinizdeki bilgilerin ve yaptığınız araştırmanın dengesine bakarak adil biçimde vardığınız sonucu yansıtırlar.
Yeter ki başlayın
Yine bariz, ama önemli bir nokta.
Eski bir müdürüm bir keresinde şöyle demişti: ‘Başla yeter – sonradan hepsini yırtıp atsan da, yeter ki başla!’
Yazmaya başlayın, kağıda dökün, daha farkına varmadan haberi yetiştirmeniz gereken sürenin sonuna yaklaşacaksınız ve durmanız gerekecektir.
Haberin sonu da başlangıcı kadar önemlidir.
‘Bunu ancak zaman gösterecek’ ve ‘buna daha sonra karar verilecek’ gibi klişeleşmiş cümlelerden kaçının. Bunlar zamanınızın yetmediğini ve bir an önce bitirmek için, deyim yerindeyse, ‘ani fren’ yapmak zorunda kaldığınızı gösterir. Halbuki dinleyici, olayın bundan sonra ne yönde gelişebileceği konusunda bir ipucu ister.
Her haber, bir çerçeve içine yerleştirilmiş tek bir resimdir. Oysa biz, insanlara olup bitmiş tek bir olayın haberini vermiyoruz; geçmişi, şimdiki zamanı ve geleceği olan olaylardan bahsediyoruz.
Özünde analize yönelik bir haberin sonunda dinleyiciye bundan sonra olabilecekler hakkında ipucu vermemiz gerekir. Bundan sonra ne olacak? Bir sonra bakmamız gereken önemli olaylar nelerdir?
Her şeyin ötesinde, sonuna gelince haberi havada bırakmaktansa, toparlayacak kesin bir sonuçla bitirin.
Kaynak : BBC
